🩸 Bệnh Học Thông Động – Tĩnh Mạch (AVM): Nguyên Nhân, Triệu Chứng và Phương Pháp Điều Trị
Thông động – tĩnh mạch (Arteriovenous Malformation – AVM) là một bệnh lý mạch máu phức tạp, gây ra nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng đến tuần hoàn và chức năng cơ quan. Việc hiểu rõ về AVM, từ đại cương đến các phương pháp điều trị, là vô cùng quan trọng để chẩn đoán và xử trí kịp thời.
I. 💡 Đại Cương về Thông Động – Tĩnh Mạch (AVM)
Thông động – tĩnh mạch là tình trạng xuất hiện một đường lưu thông máu bất thường trực tiếp giữa động mạch và tĩnh mạch, bỏ qua hệ thống giường mao mạch (nơi diễn ra trao đổi chất).
Sự lưu thông máu “đi tắt” này làm tăng áp lực đột ngột trong tĩnh mạch (vốn chỉ chịu áp lực thấp), và đồng thời làm giảm lượng máu đến nuôi dưỡng các mô và cơ quan ở phía ngoại vi.
II. 🧬 Thông Động – Tĩnh Mạch Bẩm Sinh
Thông động – tĩnh mạch bẩm sinh xảy ra do sự phát triển bất thường của hệ thống mạch máu từ thời kỳ bào thai và có xu hướng tiến triển tăng dần sau khi sinh.
1. Triệu chứng Chẩn đoán
Triệu chứng lâm sàng của AVM bẩm sinh rất đa dạng, từ các dạng giãn mạch máu nhỏ chỉ ảnh hưởng đến thẩm mỹ, đến các khối u máu lớn gây loét, chảy máu hoặc suy giảm chức năng.
| Phương pháp Cận lâm sàng | Mục đích Chẩn đoán Chính |
| Siêu âm và Doppler | Xác định vị trí, kích thước, hình thái, tốc độ, lưu lượng và kiểu dòng chảy trong khối AVM. |
| Chụp mạch máu | Xác định chính xác hình thái của các đường thông, hướng các mạch máu đến và đi. |
| Chụp CT và MRI | Xác định phạm vi, hình thái AVM, và các tổn thương kèm theo ở hệ thống cơ, xương. |
2. Điều trị
Việc điều trị AVM bẩm sinh đòi hỏi sự phối hợp đa chuyên khoa:
-
Băng thun đơn thuần: Áp dụng cho các tổn thương nhẹ ở chi thể.
-
Gây tắc mạch: Sử dụng các con cuộn (coils) hoặc chốt bọt Gelatin để gây tắc dòng máu đến khối bệnh lý qua thủ thuật chụp mạch máu can thiệp.
-
Phẫu thuật cắt bỏ khối bệnh lý:
-
Chỉ định: Khi tổn thương ảnh hưởng nặng nề đến chức năng, chi thể, hoặc thẩm mỹ.
-
Thực hiện: Cần được tiến hành bởi đội ngũ phẫu thuật viên mạch máu, chỉnh hình, và thẩm mỹ có kinh nghiệm. Có thể cần mổ nhiều lần để thắt các mạch máu chính và cắt bỏ khối bệnh lý cùng các tổ chức xung quanh bị tổn thương, sau đó tạo hình lại phần khuyết hổng.
-
III. 🩹 Thông Động – Tĩnh Mạch Mắc Phải
Thông động – tĩnh mạch mắc phải được hình thành do hậu quả của các bệnh lý hoặc chấn thương sau này, thường xảy ra ở hệ thống mạch máu ngoại vi.
Nguyên nhân phổ biến: Chấn thương, vết thương mạch máu, thủ thuật ngoại khoa trên mạch máu, sau phồng động mạch vỡ, hoặc nhiễm trùng.
1. Giải phẫu Bệnh lý
-
Đường thông: Hình thành trong quá trình tổ chức hóa của khối máu tụ quanh động-tĩnh mạch bị tổn thương.
-
Tĩnh mạch vùng thông: Bị giãn, van tĩnh mạch suy dần, và xảy ra hiện tượng “động mạch hóa tĩnh mạch” (thành tĩnh mạch dày lên).
-
Động mạch vùng thông: Xảy ra hiện tượng “tĩnh mạch hóa động mạch” (thành động mạch mỏng và cong queo).
2. Sinh lý Bệnh và Hậu quả
Sự lưu thông bất thường này gây ra hai vấn đề chính:
-
Tuần hoàn: Tim phải tăng nhịp bóp để bù lại lượng máu đi tắt, làm tăng gánh thất trái và dẫn đến suy tim toàn bộ. Đường thông càng lớn và càng gần tim, suy tim càng nặng và nhanh.
-
Vùng tổ chức phía ngoại vi: Thiếu máu động mạch đến và ứ trệ máu tĩnh mạch trở về, dẫn đến thiểu dưỡng, phù nề, và loét.
3. Triệu chứng
a) Triệu chứng Lâm sàng
| Dấu hiệu | Mô tả |
| Khối bệnh lý | Nằm trên đường đi của mạch máu, ranh giới không rõ ràng. Nghe thấy tiếng thổi liên tục (mạnh lên ở thì tâm thu). Sờ thấy “rung mưu” liên tục. |
| Dấu hiệu Branham | Khi ấn vào khối tổn thương làm mất tạm thời lỗ thông, thấy mạch chậm lại (đặc biệt khi lỗ thông lớn). |
| Chi phía ngoại vi | Mạch đập yếu hơn bên lành, tĩnh mạch giãn to. Xuất hiện các hiện tượng thiểu dưỡng: phù nề, đau, tím, lạnh, loét da. |
b) Triệu chứng Cận lâm sàng
Tương tự như AVM bẩm sinh, việc chẩn đoán chính xác AVM mắc phải cần sự hỗ trợ của Siêu âm Doppler, Chụp động mạch, và Chụp CT/MRI để xác định vị trí, kích thước, hình thái, và mối tương quan với các cấu trúc xung quanh.
4. Tiến triển và Biến chứng
AVM thường không tự khỏi mà luôn có xu hướng phát triển kéo dài, dẫn đến:
-
Suy tim tăng dần: Từ suy tim trái đến suy tim toàn bộ.
-
Thiểu dưỡng vùng tổ chức ngoại vi: Gây thiếu máu và ứ trệ tĩnh mạch, khiến tình trạng thiểu dưỡng diễn ra nhanh chóng.
-
Vỡ khối thông phồng động-tĩnh mạch.
5. Điều trị Ngoại khoa
Mọi thông động – tĩnh mạch khi được phát hiện đều có chỉ định mổ sớm.
a) Các Phẫu thuật Bảo toàn Dòng máu
Mục tiêu là phục hồi lưu thông máu bình thường, bao gồm:
-
Khâu bịt lỗ thông: Thực hiện từ phía lòng tĩnh mạch (phương pháp Matas).
-
Cắt đôi đường thông và khâu lại thành bên: Áp dụng khi đường thông nhỏ và dài.
-
Cắt bỏ đoạn mạch và khâu nối tận-tận: Áp dụng khi mất đoạn mạch không quá $2text{ cm}$.
-
Cắt bỏ khối thông và ghép mạch: Ghép tĩnh mạch tự thân, ghép đồng loại, hoặc ghép bằng đoạn mạch nhân tạo.
b) Các Phẫu thuật Thắt mạch máu
Chỉ áp dụng khi hệ thống tuần hoàn bên phát triển tốt. Có thể thắt một hoặc cả bốn đầu động – tĩnh mạch đi vào chỗ thông tùy thuộc vào tình trạng cụ thể.
Kết luận: Thông động – tĩnh mạch (AVM) là một bệnh lý mạch máu nguy hiểm cần được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc kết hợp các phương tiện chẩn đoán hình ảnh tiên tiến và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp (can thiệp nội mạch hoặc phẫu thuật) là chìa khóa để cải thiện tiên lượng bệnh nhân.
