CÁC BẠN TẢI SÁCH GỐC TIẾNG ANH BRS NỔI TIẾNG CÙNG VỚI CÁC PHẦN MÌNH DỊCH Ở ĐÂY NHA: https://tailieuykhoamienphi.com/phan-ung-cua-te-bao-voi-chan-thuong/
VI. Chết theo chương trình (Bảng 1-2)
A. Các vấn đề chung
1. Chết theo chương trình là hình thái thứ 2 của chết mô. (Hình thái khác là hoại tử; xem phần V). Nó đề cập đến tình trạng chết của tế bào đã được lên chương trình.
2. Đây là cơ chế quan trọng để loại bỏ những tế bào. Ví dụ như loại bỏ những tế bào mà bị tổn thương DNA không thể sửa chữa (do gốc tự do, virus và các cơ chế miễn dịch gây độc tế bào), chống lại sự chuyển dạng khối u.
| Bảng 1-2 So sánh hoại tử và sự chết theo chương trình | ||
| Các đặc điểm | Hoại tử | Sự chết theo chương trình |
| Nguyên nhân | Tổn thương tế bào không thể đảo ngược về mặt đại thể | Tổn thương tế bào mờ nhạt, sự loại bỏ tế bào đã được lập trình theo sinh lí |
| Các thay đổi hình thái | Liên quan đến các tế bào liên tiếp nhau Tăng bạch cầu ái toan của bào tương do sự biến tính của protein Sự hóa đặc và hóa thành mảnh tiến triển của nhân với cuối cùng là biến mất nhân Sự bảo tồn kiến trúc mô ở giai đoạn sớm của hoại tử đông đặc | Liên quan đến những tế bào đơn lẻ hoặc những đám tế bào nhỏ Sự co rút lại của bào tương và tăng bắt màu ưa acid Sự hóa đặc và vỡ mảnh của chromatin Sự vỡ mảnh thành các thể chết theo chương trình liên kết với màng |
| Các thay đổi sinh hóa | Dạng thụ động của chết tế bào thì không cần liên quan đến gen hay tổng hợp protein mới Sự vỡ mảnh của DNA thì ngẫu nhiên hơn bình thường, tạo thành hình ảnh các vết trên điện di | Dạng chủ động của chết tế bào cần sự biểu hiện của gen, tổng hợp protein và tiêu thụ năng lượng Sự vỡ mảnh của DNA thường ở các ranh giới của nucleosome, nên tạo nên dấu dạng bậc thang trên điện di |
| Phản ứng viêm | Phản ứng viêm rõ, giải phóng ra các enzym của lysosome, tiêu hóa màng tế bào và sự phá vỡ tế bào Sự đi vào của các đại thực bào do sự giải phóng của các yếu tố hóa hướng động Sự loại bỏ các mảnh vỡ nhờ sự thực bào của đạo thực bào | Không có phản ứng viêm Các thể chết theo chương trình bị tiêu hóa bởi các đại thực bào và các tế bào biểu mô lân cận |
3. Thêm vào đó, sự chết theo chương trình là một cơ chế quan trọng đối với sự loại bỏ tế bào theo sinh lí trong suốt quá trình phát triển và theo chu trình tế bào đã được lập trình (như sự hình thành của các ngón trong suốt quá trình hình thành phôi thai và sự mất các tế bào nội mạc tử cung trong suốt quá trình kinh nguyệt).
4. Quá trình thu lại này tương tự như sự mất đi theo sinh lí của những chiếc lá khỏi cây cối; “chết theo chương trình” (apoptosis) là một thuật ngữ Hi Lạp có nghĩa là “rụng khỏi”.
B. Các đặc điểm về hình dạng
1. Có xu hướng liên quan đến những tế bào đơn lẻ hoặc một cụm tế bào nhỏ bên trong mô
2. Sự tiến triển qua một chuỗi các thay đổi đặc trưng bởi sự mất đi đáp ứng viêm
a. Sự phồng lên của màng tế bào, sự teo lại của bào tương và sự cô đặc chromatin
b. Sự “nảy chồi” của các tế bào và tách ra các thể chết theo chương trình (các thành phần liên kết với màng)
c. Sự thực bào của các thể chết theo chương trình
3. Sự thu nhỏ và teo lại của các tế bào bị ảnh hưởng và các mảnh tế bào, hình thành nên những khối trong nhỏ ưa acid thường chứa phần chromatin thừa, ví dụ bởi các thể Councilman trong viêm gan do virus.
C. Các sự kiện hóa sinh
1. Các kích thích chấn thương phong phú (như các gốc tự do, các chất độc, tia xạ và mất đi của các yếu tố phát triển hoặc các hormone) khơi mào cho hàng loạt các kích thích, bao gồm các receptor trên bề mặt tế bào như FAS, sự đáp ứng của ty thể với stress và các tế bào T gây độc tế bào.
2. Con đường ngoại lai khởi động thông qua bởi các receptor bề mặt tế bào, ví dụ như bởi FAS, là một thành viên thuộc họ protein receptor của yếu tố hoại tử u. Con đường này được khởi đầu bởi các tín hiệu của phân tử như ligand của FAS, sau đó truyền tín hiệu liên quan đến một chuỗi các sự kiện liên quan đến caspases. Caspases là protease cystein đặc hiệu aspartate được xem như là “máy cắt chính” hay “máy cắt phân tử”. Tín hiệu chết tế bào được thực hiện theo mô hình từng đợt phân giải protein, thông qua sự hoạt hóa một chuỗi các caspases và những đích khác. Các caspases hoạt hóa ban đầu là caspase-8 và caspase-9 và các caspase tận cùng bao gồm caspase-3 và caspase-6 (giữa những proteases khác).
3. Con đường nội tại hay con đường ty thể, được khởi động bởi sự mất đi kích thích bởi những yếu tố phát triển và những kích thích phụ khác, làm bất hoạt và mất đi blc-2 và những protein chống lại sự chết theo chương trình khác từ màng trong ty thể. Sự mất đi này làm tăng tính thấm ty thể, giải phóng cytochrome c và sự kích thích của các protein kích thích sự chết theo chương trình như bax và bak. Cytochrome c tương tác với Apaf-1 làm caspase-9 tự tách và hoạt hóa. Các caspases sau được hoạt hóa bởi các protease trước đó và chính nó đóng vai trò phân tách các đích của tế bào.
4. Sự hoạt hóa tế bào T gây độc tế bào được đặc trưng bởi sự hoạt hóa trực tiếp của các caspases bởi granzyme B, một protease gây độc tế bào T mà có lẽ trực tiếp kích hoạt caspase. Sự đi vào của granzyme B trong tế bào đích nhờ qua trung gian perforin, một protein gây độc tế bào.
5. Sự thoái hóa của DNA bởi endonucleases thành các mảnh chromatin của các nucleosome, thành phần là bội số của 180 đến 200 cặp base kết quả là hình thành nên dạng hình bậc thang trên điện di DNA. Hiện tượng này là đặc trưng, nhưng không đặc hiệu đối với sự chết theo chương trình.
6. Sự hoạt hóa của transglutaminase tạo liên kết ngang cho các protein trong bào tương của tế bào chết theo chương trình.
7. Các caspases bao gồm một nhóm proteases cystein đặc hiệu acid aspartic mà được hoạt hóa trong suốt sự chết theo chương trình tế bào.
8. Các phương pháp mới hơn như xét nghiệm TUNEL là cách để định lượng các nucleosomes bị phân tách và vì thế biết được sự chết theo chương trình. Tương tự, các xét nghiệm caspases cũng đang đi vào sử dụng như những makers của sự chết theo chương trình. Chắc chắn nhiều xét nghiệm sẽ xuất hiện theo.
D. Sự điều hòa sự chết theo chương trình
Được thực hiện bởi một số gen và sản phẩm của nó. Các gen quan trọng bao gồm bcl-2 (gen ức chế sự chết theo chương trình), bax (gen tăng cường sự chết theo chương trình) và p53 (gen làm giảm sự phiên mã của bcl-2 và tăng sự phiên mã của bax, từ đó tăng cường sự chết theo chương trình).
E. Thêm vào đó, các con đương truyền tín hiệu phức tạp liên quan đến nhiều gen và các sản phẩm của gen là chủ đề khảo sát nhiều của khoa học. Bởi vì nhiều quá trình bệnh lí liên quan đến cả sự kích thích và ức chế sự chết theo chương trình (như nhiều dạng của ung thư), những nghi vấn trong lĩnh vực này hứa hẹn đưa đến những hiểu biết nhiều hơn, điều mà chắc chắn sẽ dẫn đến những ứng dụng điều trị quan trọng.