Tai biến mạch máu não thường xảy ra nhanh, hay bị ở người già, cao huyết áp, người có tiền sử đau tiền đình, rối loạn thần kinh, chức năng suy giảm, hay từng bị tai biến nhẹ. Khi thấy người bệnh có dấu hiệu mất kiểm soát, chân tay không hoạt động, trúng gió giật méo miệng hay do thay đổi nhiệt độ đột ngột, huyết áp tăng vọt hoặc sau cơn say rượu….thì cần phải hết sức chú ý, quan tâm, sơ cứu tai biến kịp thời.
Các bước sơ cứu tai biến mạch máu não bằng việc chích máu:
– Đặt bệnh nhân nằm xuống nhẹ nhàng, giữ bình tĩnh, đừng cuống quít.
– Không được di chuyển người bệnh. Vì nếu nạn nhân bị di chuyển, các tia huyết quản trong não bộ sẽ vỡ ra gây nên tình trạng xuất huyết.
– Lấy một ống tiêm thuốc, nếu không thì một cây kim may, hay một cây kim gúc sạch. Trước hết hơ nóng kim bằng lửa (bật lửa, đèn nến) để sát trùng, rồi dùng kim để chích trên 10 đầu ngón tay. Không cần tìm một huyệt đặc biệt nào cả, chỉ cần chích vào đầu ngón tay, cách móng tay một ly (mm). Chích kim vào cho đến khi có máu rỉ ra. Nếu máu không chảy, nên nặn đầu ngón tay cho đến khi thấy máu nhỏ giọt.
– Khi máu đã chảy từ cả 10 đầu ngón tay, thì chờ vài phút, bệnh nhân sẽ tỉnh dậy.
– Nếu mồm bệnh nhân bị méo, thì chúng ta phải nắm hai tai của bệnh nhân kéo mạnh, cho đến khi hai tai đều ửng màu đỏ. Chích vào dái tai hai mũi kim mỗi bên, cho đến khi máu nhỏ giọt từ mỗi dái tai. Sau vài phút, bệnh nhân sẽ tỉnh lại.
Những đầu ngón tay là vị trí của Thập tuyên huyệt, nơi tập trung nhiều đầu dây thần kinh rất nhạy cảm. Theo thuyết phản xạ thần kinh cũng như thuyết toàn đồ, khi bị tai biến mạch máu não, đầu ngón tay tương ứng với phần đầu của cơ thể và đỉnh nhọn của ngón tay ứng với huyệt Bách hội ở đỉnh đầu.
Xử trí tai biến mạch máu não bằng việc chích máu được áp dụng cách đây đã lâu và chỉ có hiệu quả trong một số trường hợp (do tăng huyết áp), còn với những nguyên nhân khác thì có khi còn làm bệnh tiến triển nặng nề hơn (tai biến do tắc mạch).
Đối với người bị tai biến mạch máu não, thời gian là vàng, mạch máu đông hoặc vỡ phải được xử lý thật nhanh để đề phòng các biến chứng như liệt toàn thân, bại não… Vì vậy, không được tự điều trị cho bệnh nhân dù chỉ là các động tác như bấm huyệt nhân trung, châm cứu, đánh gió… có thể vô tình làm tình trạng bệnh trầm trọng hơn.
Những việc cần làm khi có người bị tai biến mạch máu não như sau:
– Gọi xe cấp cứu tới, cố gắng liên hệ với bác sĩ thần kinh để được tư vấn sớm trước khi đưa bệnh nhân đến bệnh viện. Trong khi chờ xe cấp cứu tới, quan sát và hỏi để biết bệnh nhân còn tỉnh táo hay lơ mơ hoặc hôn mê.
Nếu bệnh nhân còn tỉnh: cần để bệnh nhân nằm yên tĩnh, chờ xe cấp cứu đến.
Nếu bệnh nhân hôn mê: cần xem bệnh nhân đang còn thở bình thường, thở nhanh, thở chậm, hay đã ngừng thở… Nếu thấy bệnh nhân ngừng thở: phải hô hấp nhân tạo, nếu cần phải dùng miệng thổi hơi vào miệng bệnh nhân (hô hấp miệng – miệng).
Người nhà phải hết sức bình tĩnh khi xử trí, và hãy:
+ Đặt bệnh nhân nằm xuống trong tư thế thoải mái, nới lỏng quần áo, nói chuyện với họ để họ yên tâm.
+ Nói bệnh nhân thở chậm và sâu vì điều này giúp bệnh nhân bình tĩnh và đồng thời giúp đưa máu lên não nhiều hơn.
+ Giữ đầu mát và thân ấm. Nếu có đá lạnh, có thể chấm nhẹ qua đầu người bệnh để giữ mát. Bọc đá trong khăn để không quá lạnh.
Những điều không được làm với người bị tai biến mạch máu não:
– Không được di chuyển đầu, cổ bệnh nhân. Trong trường hợp tai nạn, đầu hoặc cổ có thể bị gãy hoặc bị thương. Để bệnh nhân trong tư thế thoải mái, nới lỏng quần áo.
– Không được cho bệnh nhân ăn hoặc uống. Bởi tai biến khiến cho người bệnh không thể nuốt.
– Không được dùng aspirin. Mặc dù aspirin có thể làm giảm cục máu đông trong trường hợp tai biến tắc động mạch nhưng cũng có thể gây chảy máu trong nếu là tai biến vỡ mạch máu. Nếu người bệnh đã uống aspirin trong ngày thì gia đình cần báo với bác sĩ cấp cứu.
Dự phòng khi chưa xảy ra tai biến: Mục tiêu chính là phòng chống và hạn chế xơ vữa mạch, bằng cách giữ huyết áp bình thường, chế độ ăn giảm mỡ bão hòa (ăn mỡ thực vật), nên ăn các loại thịt trắng (gà, thỏ…), hạn chế thịt màu đỏ, không hút thuốc lá, hạn chế bia rượu, tập thể dục đều mỗi ngày. Có thể dùng aspirine để làm giảm cục máu đông nhưng không được sử dụng kéo dài, nếu không có thể ảnh hưởng đến dạ dày và gây chảy máu. Hiện nay, các loại thuốc hoạt huyết có tác dụng tốt, có thể dùng thường xuyên để tăng khả năng lưu thông, tuần hoàn máu. Sản phẩm này vừa có tác dụng ức chế đông máu, vừa ức chế kết dính tiểu cầu, an toàn, không gây biến chứng chảy máu.
BS. Trần Thị Hồng Thanh – Chuyên khoa Nội – Trường TCYT Đặng Văn Ngữ